Ascetyczny kosmos Ireneusza Betlewicza

Sztuka niepogodzenia

Łatwo ugiąć się pod brzemieniem świata, poddać się presji codziennej alienacji, zatracić w informacyjnym bełkocie, rozmienić na drobne ambitne plany i nieposkromione marzenia... Łatwo większości z nas zapomnieć, że się jest myślącą trzciną, omiataną wiatrem historii. Trudno obudzić się ze snu, otrząsnąć z odrętwienia, zrzucić pęta niemożności - o tym przekonują nieliczne jednostki, często lekceważone, spychane na margines, rzadko wieńczone, jeszcze rzadziej oceniane całą głębią rozumu i serca...

O tym wszystkim przekonać może casus Ireneusza Betlewicza, malarza i poety, który z głębokiej otchłani duchowej samotności wydobywa na światło dzienne przedziwny kruszec trafiającej w sedno refleksji, pytań i metafor.

- Człowiek rodzi się, by zadawać pytania i jeśli czas nie osłabia w nim tego imperatywu, to zostaje artystą. Nie mogąc sprostać samemu sobie zacząłem wizualizować te pytania, zarówno w obrazach, jak i w wierszach - mówi dziś, urodzony w 1954 roku w Ostródzie artysta.

Pierwsze doświadczenia w kształtowaniu plastycznych wizji pojawiły się we wczesnych latach 80., wynikały m.in. - paradoksalnie - z postępów choroby: stopniowy zanik mięśni to schorzenie, które we wcześniejszej fazie wymaga perfekcyjnego wręcz „kalkulowania” własnych ruchów, kroków, spontanicznego zachowania. W kontraście z tym procesem stoi wyraźna potrzeba ekspresji: jej plastyczne ukierunkowanie można uznać za logiczną konsekwencję - większej „energetyczności” samego aktu tworzenia. Betlewicz, jakby na przekór złośliwej naturze, podejmował więc próby malarstwa, tkaniny artystycznej, a nawet rzeźby: - Choroba sprawiła, że najwcześniej musiałem jednak zrezygnować z rzeźby, zarówno w drewnie, jak i w glinie, co dawało mi możliwość najszerszego spełnienia, zarówno fizycznie, jak i intelektualnie - wspomina artysta. - Spalałem się w tym mocno, ryzykując dalszą utratę zdrowia, ale też było to silniejsze ode mnie. Stopniowo musiałem się uciekać do coraz delikatniejszych technik, aż pozostało mi dziś rysowanie piórkiem, za pomocą ust, co tworzy poetycki klimat tej szczególnej ulotności i zwiewności moich ostatnich prac. Równolegle uprawiam malarstwo olejne, działając w tej technice w sposób „oszczędny” i jakby wyrafinowany. Nigdy nie chciałbym być oceniany jako tzw. artysta niepełnosprawny. Nie ma „niepełnosprawnej” poezji ani plastyki - jest tylko dobra lub zła. 

Potwierdza to uznanie dla jego twórczości i bogaty dorobek artystyczny, obejmujący tomiki wierszy, antologie, teksty piosenek, felietony prasowe, monodramy, oraz liczne zbiorowe i indywidualne wystawy w kraju i zagranicą, m.in. w Sztokholmie, Wilnie, na Zamku Królewskim w Warszawie, a niedawno w Gdańsku.

- Mam prawo wierzyć, że nie jest to konsekwencją stosowania wobec mojej twórczości taryfy ulgowej. Moje ciało jest jak klepsydra - daje odczuć upływ czasu, kruchość egzystencji, a przede wszystkim uczy pokory, zawężając fizyczne możliwości. Mimo tych ograniczeń mam wrażenie, że życie obdarza mnie nieraz ogromnym bogactwem wrażeń i harmonii natury - chłonąc ją nie mam prawa czuć się poszkodowany - wyznaje.

Twórczość Ireneusza Betlewicza - stanowiąc niewątpliwie przykład głębokiego zanurzenia w problematyce eschatologicznej, transcendentnej i aksjologicznej - nie jest jednak żadnym indywidualistycznie zawężonym głosem żalu, pretensji do świata, czy protest-songiem do opaczności. To właśnie pomaga jej wznieść się na poziom Sztuki Wysokiej i uniwersalizmu odniesień. Okrucieństwo trwania nie tłumi nadziei, a zegar natury pomaga wyzbyć się balastu wielosłowia.

Ten ascetyczny kosmos otwiera przed odbiorcą nieporównany wachlarz wrażeń, zaprasza lecz nie wabi, zadaje pytania, lecz nie udziela łatwych odpowiedzi, opisuje, lecz nie sądzi, nie buntuje, lecz pomaga przezwyciężać myślącej trzcinie napór wiatru, nie konfabuluje, lecz powiada: „patrz!”, urzekając tych, którzy dokonają pewnego wysiłku, by weń wejść.

Roman Radoszewski

„Nasze Sprawy”

Artystę inspiruje życie, z tą jego jakąś nieokreśloną tajem­niczością, z niemożnością szczegółowego planowania dnia jutrzejszego, spekulacją w pojęciu ludzkim, a jednocześnie z prze­znaczeniem biegnącym od natury.

Tematem jego miniatur filozoficznych jest okrucieństwo trwania, świadomego bycia, odczuwania indywidualnej czasoprzestrzeni, a za razem nadzieja. Nadzieja, która jest jedynym mechanizmem, w sposób magiczny podtrzymującym życie na ziemi od miliardów lat.

Odrzucając umiłowane przez krytykę zaszufladkowywanie artystów podług rangi ich zalet stwierdzić należy, że prawdziwymi artystami są ci, którzy mają wizję. Tylko nieliczni twórcy o wybitnej intuicji połączonej ze zdecydowaniem i wyczuciem potrafią tak przeobrazić własny ogląd rzeczywistości, że nabiera ona wymiaru artystycznego. Patrzymy na nią wtedy ich oczyma. Prace Betlewicza ujęte w karby raz lapidarnej, drugi raz barokowej, ale zawsze wysmakowanej formy są tak przejrzyste i spotęgowane, że na przykład postać klauna na obrazie jest prawdziwsza niż występujący komik cyrkowy. Prawdziwsza przez swój osobisty dramat.

Ireneusz Betlewicz jest twórcą do którego pasuje japoński termin mushin. Termin ten zapisywany za pomocą dwóch ideogramów, z których jeden oznacza niebyt, a drugi serce-duszę-myśl, jako jedność symbolizuje stan spokoju emocjonalnego, bez wysiłku woli. Jest to sposób w jaki prawdziwy artysta ogląda i wyraża świat — obiektywny, ale współodczuwający, gdyż twórca nie zapomina, że on sam także jest częścią tego, opisywanego, świata.

PIOTR BIAŁEK